Charakterystyka przyrodnicza Zielonki

Gmina Zielonka leży w obszarze chronionego krajobrazu Niżu Środkowopolskiego, w pasie Krainy Wielkich Dolin, w Kotlinie Warszawskiej, pomiędzy Wysoczyzną Ciechanowską od wschodu i Wysoczyzną Siedlecką od południowego - wschodu. Na terenie gminy Zielonka obszar chronionego krajobrazu zajmuje 700 ha.
Zielonka położona jest w obrębie makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej.

Ukształtowanie terenu

Teren gminy znajduje się na obszarze płaskorówninnym, urozmaiconym równoleżnikowo zorientowanymi wydmami. Teren pochylony jest nieznacznie ze wschodu ku zachodowi. Średnia wysokość obszarów równinnych wynosi 86 m n.p.m. Wydmy w środkowej części miasta osiągają 107,5 m n p.m., zaś największe wydmy na terenie poligonu przekraczają 120 m n.p.m. Są to wydmy łukowe i paraboliczne, w formie ciągów lub izolowanych pagórków, o orientacji wskazującej na przeważający udział wiatrów zachodnich w powstawaniu tych form. Obecnie zostały one w większości unieruchomione poprzez zalesienie. U podnóża wydm rozciągają się bagniska i torfowiska: Kozłowe, Krzaki Kruka, Bagno Śmiardki.

Przez Zielonkę przebiega w kierunku równoleżnikowym (ze wschodu na zachód) dolina rzeki Długiej. Na terenie gminy znajdują się również elementy rzeźby powstałe w skutek działalności człowieka, przede wszystkim nasypy, wykopy, jeziora i kanały.
Utwory czwartorzędowe

Teren gminy pokrywają przede wszystkim utwory lodowcowe i zastoiskowe z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Są to głównie iły zastoiskowe - mułkowate, pylaste miękkoplastyczne i plastyczne o miąższości do 4,5 m. W północno-wschodniej części gminy iły przykryte są piaskami drobnoziarnistymi o miąższości 1-1,5 m. Są to piaski rzeczne starego tarasu akumulacyjnego Wisły. W północnej i południowej części gminy piaski tarasowe częściowo uległy procesom eolicznym i uformowały pagórki wydmowe. Natomiast w dolinie rzeki Długiej występują współczesne osady aluwialne, a w lokalnych zagłębieniach terenowych płytkie osady organiczne.

Gleby

Gleby na obszarze gminy zostały utworzone z piasków luźnych, słabo gliniastych całkowitych i pylastych oraz z piasków gliniastych lekkich.

Na gruntach ornych należących do Zielonki występują następujące typy gleb:

• gleby brunatne wyługowane i kwaśne (na terenach lekko wyniesionych w północno-wschodniej i wschodniej części Zielonki),
• mady,
• gleby murszowo - mineralne i murszowate (na terenach lekko obniżonych, bądź w sąsiedztwie mad ciągnących się wzdłuż rzeki Długiej,
• fragmentarycznie gleby bielicowe i pseudobielicowe (obszar w północnej części gminy).

Wskutek działalności człowieka wiele gleb zostało znacznie przekształconych. Na nasypach powstałych w czasie prowadzenia budów i eksploatacji surowców budowlanych, wykształciły się gleby określane jako nasypowe. Górne poziomy niektórych gleb uległy wymieszaniu, dotyczy to głównie gleb bielicowych, które uległy częściowemu przekształceniu w wyniku uprawy. Odwodnienie terenu było również jednym z czynników, który doprowadził do zmian w glebach - powstanie gleb murszowo-glejowych z występujących wcześniej płytkich torfów niskich.

Wody

Wody powierzchniowe Zielonki obejmują:

• zlewnię rzeki Długiej,
• Rów Magenta o długości 2850 m,
• zbiorniki wody zwane gliniankami,
• Jezioro Czarne,
• bagienka na terenie leśnym poligonu,
• sztucznie utworzone stawy rybne w sąsiedztwie Ossowa.

Gmina Zielonka leży w dorzeczu rzeki Długiej, która prowadzi swe wody w kierunku północno-zachodnim i wpada do Kanału Żerańskiego.

Glinianki

Glinianki znajdują się w północno – wschodniej części gminy i położone są na płaskim terenie. Ich obszar zajmuje około 48 ha, który stanowią głównie nieużytki. Od strony północnej otaczają je ogródki działkowe, natomiast od strony południowej w odległości około 100 m przebiega linia kolejowa Warszawa – Tłuszcz. Zbiorniki te powstały w wyniku prowadzonej jeszcze w okresie międzywojennym eksploatacji iłów warwowych, wykorzystywanych do produkcji materiałów budowlanych. Aktualnie podzielone są na pięć glinianek o łącznej powierzchni wód otwartych wynoszącej 30 ha 15 arów 28 m².

Glinianki są zbiornikami wodnymi o głębokości od 3 do 5 m. Wypełniają je wody podziemne, uzupełniane wodami ze spływu powierzchniowego. W trakcie eksploatacji gliny woda z czynnego wyrobiska była przepompowywana do pozostałych stawów, co powodowało stały przepływ wody. Poziom wód waha się pomiędzy 83,3 – 83,5 m n.p.m.
W obrębie Glinianek znajdują się dwa poziomy wód gruntowych związane z utworami czwartorzędowymi. Miąższość tych utworów wynosi około 130 m i tworzą je głównie piaski różnoziarniste, wodonośne. W górnej warstwie profilu występują iły wstęgowe, o miąższości od 2 do 10 m. Pod nimi znajdują się wspomniane już piaski różnoziarniste, których spąg leży na głębokości około 120 m. Niżej ponownie występuje 10 m warstwa iłów, pod którymi rozpoczynają się już iły trzeciorzędowe.

Jezioro Czarne

Jezioro Czarne zwane też Jeziorem Kruczek znajduje się na północno – zachodnim krańcu gminy Zielonka, na pograniczu z Markami, w pobliżu drogi prowadzącej z Warszawy do Nieporętu. W 1990 r. jego powierzchnia wynosiła około 8 ha, lecz obecnie zbiornik ten ulega systematycznemu wysychaniu, oraz naturalnej sukcesji w kierunku torfowiska wysokiego. Sądząc po topografii terenu osiąga prawdopodobnie głębokość najwyżej kilku metrów. Jego śródleśne położenie i dopływ dużych ilości substancji humusowych decydują o dystroficznym charakterze jeziora. Cechuje się ono żółtobrunatną barwą wód i ograniczoną przezroczystością, a także znacznym zakwaszeniem środowiska oraz słabym natlenieniem. Efektem takiego stanu jest ubogi skład jakościowy i ilościowy organizmów żyjących w jeziorze. Makrofity występują tu rzadko i w małych ilościach. Jezioro Czarne nadal stanowi ważny element krajobrazu, ze względu na swoje walory estetyczne. Jest ono największym zbiornikiem naturalnego pochodzenia znajdującym się w granicach administracyjnych gminy.

Wody gruntowe i podziemne

Wody gruntowe zalegają na różnej głębokości w zależności od rzeźby terenu i budowy geologicznej. Wodę gruntową występującą na głębokości mniejszej niż 1,5 m można można znaleźć w dolinie rzeki Długiej i na terenach leżących na południe od niej oraz obszarze występowania iłów warwowych. Wody gruntowe zalegające na głębokości 1,5 – 2,5 m poniżej poziomu terenu znajdują się na północ od doliny rzecznej. Jedynie na obszarze wydm stwierdzono występowanie tych wód poniżej 2,5m.

Wody podziemne bazują na dwóch głównych poziomach wodonośnych, a mianowicie: poziomie trzeciorzędowym i czwartorzędowym.

Poziom treciorzędowy jest związany z piaszczystymi utworami oligocenu. Są to piaski kwarcowo-glaukonitowe, średniziarniste sporadcznie z soczewami żwirów z licznymi przewarstwieniami mułków i piasków ilastych. Strop serii wodonośnej występuje na głębokości ok. 190m, tj. na rzędnej ok. 90 m p.p.m, miąższość przekracza 68 m. Zwierciadło wody jest napięte przez nadległy kompleks słabo przepuszczalnych utworów miocenu i stabilizuje się na rzędnych w granicach 81 - 86 m n.p.m. Osady oligoceńskie w obszarach studziennych Zielonka stanowią jedynie wycinek rozległej struktury geologicznej, a wody oligoceńskie zasilane są poza granicami tych obszarów. Zasilanie to zachodzi w miejscach wychodzenia osadów oligoceńskich na powierzchnię oraz w wyniku przesączania się wody z wyżej zalęgających poziomów: mioceńskiego i czwartorzędowego.

Poziom czwartorzędowy wodonośny związany jest z kompleksem piasków różnoziarnistych, który występuje praktycznie od powierzchni terenu. Lustro wody jest tu swobodne, a jedynie w obszarach występowania iłów warwowych w części kompleksu może być w niewielkim stopniu napięte. Głębokość tego zwierciadła jest zmienna w zależności od morfologii i wynosi od 1 do kilku sporadycznie kilkunastu metrów. Zwierciadło wody podziemnej poziomu czwartorzędowego jest współkształtne do morfologii terenu. Zasilanie tego poziomu zachodzi na miejscu na drodze bezpośredniej infiltracji wód opadowych. W zależności od obszaru występuje ilościowe zróżnicowanie, a głównym czynnikiem wpływającym na wielkość infiltracji jest przepuszczalność osadów przypowierzchniowych. W przeważającej części Zielonki warunki infiltracji są jednak
dobre.

IV. Klimat

Klimat Zielonki charakteryzuje się dużą wilgotnością powietrza związaną z płytkim poziomem wody gruntowej jak również znaczną częstotliwością występowania mgieł. Niekorzystne odchylenia klimatu lokalnego występują w dolinie rzeki Długiej. Występują wahania temperatury, znaczna wilgotność powietrza, mgły i zamglenia, większe narażenie na przymrozki oraz niższe temperatury w stosunku do terenów otaczających. Stosunkowo najlepsze warunki klimatyczne na terenie gminy Zielonka są w rejonie wydm. Są one jednak bardzo zróżnicowane, uzależnione od ekspozycji zboczy i pokrycia powierzchni terenu.

Wilgotność względna powietrza wynosi od 78% do 82%. W przebiegu rocznym najniższa wilgotność jest wiosną (78 – 72%), zimą jest najwyższa i wynosi około 88%.

Średnia roczna suma opadów jest niższa od średniej dla Polski, czyli nie sięga 600mm. Wyraźna jest przewaga opadów letnich nad zimowymi.

Zielonka połozona jest na terenie, na którym dominują wiatry południowo - zachodnie i zachodnie.

ŚWIAT ROŚLIN

W obszarze administracyjnym gminy Zielonka znajdują się tereny gęsto zabudowane, gdzie roślinność synantropijna ma możliwość spontanicznego rozwoju na znacznych powierzchniach oraz tereny określane mianem nieużytków gospodarczych o dobrze i ciekawie rozwijającej się roślinności o charakterze półnaturalnym, odzwierciedlającej potencjalne tendencje i możliwości sukcesyjne środowiska. Istniejące kompleksy leśne występują na siedliskach suchych, na piaskach, głównie w formie borów sosnowych lub na siedliskach skrajnie wilgotnych w zabagnionych nieckach terenowych, jako olsy, łęgi i łozowiska.

Zbiorowiska roślinne występujące na terenie miasta Zielonka, są typowe dla peryferyjnych dzielnic wielkomiejskich i stref podmiejskich. Brak jest tutaj zespołów o charakterze wiejskim i jednocześnie nie występują zbiorowiska typowe dla terenów silnie zurbanizowanych i zdegradowanych.

Z badań przeprowadzonych pod kierownictwem mgr B. Łąckiej - Pilaszek (1988) wynika, że w obrębie zabudowań mieszkalnych i gospodarczych, na placach budowy i wysypiskach śmieci dynamicznie rozwija się roślinność ruderalna. Do dominujących zbiorowisk synantropijnych występujących na obszarze zabudowy mieszkalnej należą:

    L e o n u r o - A r c t i e t u m t o m e n t o s i i
    A r c t i o - B a l l o t e t u m
    T a n a c e t o - A r t e m i s i e t u m - zbiorowiska wysokich, o dużej biomasie roślin porastających lokalne wysypiska śmieci gospodarczych, żużlu i gruzu, a także wylewiska ścieków bytowych. Znaczne powierzchnie porośnięte przez te zbiorowiska występują przy cegielni, żwirowni i w pobliżu stacji kolejowej.
    S i s y m b r i e t u m s o p h i a e - zespół stulichy psiej, występujący na świeżych, nie utrwalonych wysypiskach żużlu, popiołu, odpadów budowlanych i gruzu
    G a l i n s o g o - S e t a r i e t u m - zespół żółtlicy pospolitej związany z ogródkami przydomowymi
    L o l i o - P l a n t a g i n e t u m - zbiorowisko trwałe, o charakterze dywanowym porastające trawniki miejskie, pobocza ulic i boiska sportowe
    C o n v o l v u l o - A g r o p y r e t u m r e p e n t i s - zespół perzu rozłogowego
    P o e t u m a n n u a e - zespół wichliny rocznej. Zbiorowiska te rozwijają się na placach budów, zaniedbanych i nie utrwalonych trawnikach oraz w pobliżu warsztatów, przy składowiskach cegieł i materiałów budowlanych.
    H o r d e o - B r o m e t u m - zespół jęczmienia płonnego i stokłosy dachowej
    P o t e n t i l o - A r t e m i s i e t u m a b s i n t h i i - zespół piołunu i pięciornika. Są to zespoły towarzyszące piaszczystym nieużytkom, sporadycznie spotykane w obrębie zabudowy miejskiej, częste na znacznych powierzchniach peryferyjnych dzielnic miasta Zielonki.

Rozwojowi roślinności synantropijnej na terenie miasta sprzyja bliskość Warszawy, walory turystyczno - rekreacyjne miasta, utrzymywanie się starego budownictwa o charakterze letniskowym, przy obecności współczesnej, gęstej zabudowy jednorodzinnej oraz obecność licznych placów budowy.
Pokrywa roślinna na powierzchniach stałych, istniejących na terenie Zielonki, charakteryzuje się 50 - 100 % stopniem pokrycia darnią o wyraźnej dominacji trwałych gatunków trawiastych. Nie jest to roślinność jednorodna pod względem składu gatunkowego i przynależność fitosocjologicznej. Zbiorowiska te zależne są od charakteru podłoża oraz od sposobu i intensywności gospodarki ludzkiej.

Większość powierzchni reprezentowana jest przez zespół L o l i o - P l a n t a g i n e t u m. Niektóre z nich, pokryte są natomiast trwałą pokrywą trawiastą o składzie gatunkowym zbliżonym do łąk kośnych rajgrasowych - A r r h e n a t h e r e t u m m e d i o e u r o p a e u m . Znaczny jest udział gatunków ruderalnych. Na piaszczystych nieużytkach wykształciły się kompleksy zbiorowisk psammofilnych o charakterze naturalnym: H i e r a c i o - N a r d e t u m i

K o e l e r i e t u m g l a u c a e oraz kserotermiczne zbiorowiska ruderalne: zespół perzu rozłogowego - C o n v o l v u l o - A g r o p y r e t u m , zbiorowisko kostrzewy owczej - F e s t u c a o v i n a i zbiorowisko trzcinnika piaskowego - C a l a m a g r o s t i s e p i g e i o s

(Łącka - Pilaszek i in. 1988).


OBSZARY CHRONIONE

Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu

Gmina Zielonka znajduje się w zasięgu Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Jednostkę tę powołano Rozporządzeniem Wojewody Warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997 r. w celu ochrony wyróżniających się krajobrazowo ekosystemów i powiązanie ich z krajowym systemem obszarów chronionych. Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu ma pełnić funkcję naturalnego korytarza ekologicznego, który pozwalałby na swobodne rozprzestrzenianie się gatunków. W tym celu w jego granicach wyodrębniono strefę szczególnej ochrony ekologicznej obejmującą tereny decydujące o potencjale biotycznym tych obszarów oraz o ciągłości ekologicznej ponadlokalnych powiązań przyrodniczych oraz strefę ochrony urbanistycznej obejmującą wybrane tereny miast i wsi, posiadające szczególne wartości przyrodnicze (Rozp. Woj. Warsz. z dn. 29 VIII 1997; Rozp. Woj. Maz. z dn. 3 VIII 2000).

Omawiany obiekt obejmuje lasy Nadleśnictwa Drewnica, w tym obręb leśny Zielonka oraz rezerwaty „Horowe Bagno” i „Bagno Jacka”, a także tereny Glinianek, dolinę rzeki Długiej i łąki leżące na wschodnich krańcach miasta. Wymienione tereny tworzą ciągi ekologiczne o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym. Powierzchnia Warszawskiego Obszaru Ochronionego Krajobrazu na terenie Nadleśnictwa Drewnica wynosi ok. 43596 ha, w tym strefa szczególnej ochrony ekologicznej - ok. 1821 ha, a strefa zurbanizowana - ok. 1098 ha.

Rezerwaty

Warto wspomnieć o dwóch rezerwatach leżących w bliskim sąsiedztwie Gminy Zielonka, a mianowicie rezerwacie „Horowe Bagno” oraz rezerwacie „Bagno Jacka”.

Pierwszy z wymienionych rezerwatów - „Horowe Bagno” położony jest na północno - zachodnim krańcu gminy, na granicy z Markami i należy do obrębu leśnego Drewnica. Został utworzony na mocy Zarządzenia MLiPD z dn. 17 listopada 1988r i uznany za rezerwat faunistyczny (Gacka - Grzesikiewicz i in. 1989). Rezerwat ten zajmuje powierzchnię 44,36 ha i objęty jest ochroną częściową. Celem ochrony jest zachowanie zróżnicowanego obszaru podmokłych lasów, torfowisk i wód ze stanowiskami licznych gatunków roślin rzadkich i chronionych, będącego ostoją i miejscem rozrodu licznych gatunków zwierząt. W granicach rezerwatu znajdują się jeziorka torfowiskowe, mszary wysokotorfowiskowe i przejściowe, podmokłe brzeziny, bory świeże i mieszane na wydmach i fragmenty grądu.
W wodach rezerwatu „Horowe Bagno” żyje strzebla potokowa oraz różanka - gatunki rzadko występujące na Mazowszu. Ponadto stwierdzono występowanie ponad 50 gatunków ptaków m.in. perkozka, czajki, bączka i trzcinniczka. Zaobserwowano również występowanie żmii zygzakowatej, zaskrońca, jaszczurki zwinnki i żyworodnej. Osobliwością rezerwatu jest występowanie na jego terenie brzozy czarnej oraz licznych stanowisk rosiczki okrągłolistnej, listery jajowatej, podkolana białego i bagna zwyczajnego (Łaszek, Sendzielska 1989;. Hniedziewicz 1993).

bagno Rezerwat „Bagno Jacka” został utworzony na mocy Zarządzenia MLiPD z dn. 21 września 1981r i administracyjnie położony jest w granicach miasta Wesoła, należy jednak do obrębu leśnego Zielonka. Obiekt obejmuje ochroną częściową 19,45 ha bagien (Gacka - Grzesikiewicz i in. 1989). Celem jego ochrony jest zachowanie torfowiska przejściowego z charakterystyczną florą i fauną. Centralną część rezerwatu zajmuje jeziorko torfowiskowe, poza tym występują również mszary i zbiorowiska boru mieszanego wilgotnego, rosnącego na glebach torfowych oraz zarośla skarłowaciałych brzóz i sosen. Wśród licznej grupy interesujących roślin warto wymienić:

    widłak gajowy,
    borówkę bagienną,
    wełniankę wielkokwiatową i pochwowatą,
    żurawinę błotną,
    rosiczkę okrągłolistną,
    modrzewnicę zwyczajną
    grzybień biały.

Ze względu na to, że teren rezerwatu jest trudno dostępny, jest on ostoją dla wielu gatunków zwierząt. Gniazdują tu liczne ptaki wodne i błotne.